تخلیه چاه و لوله بازکنی تهران شبانه روزی

طبق آمارهای موجود، همه ساله رقم بالایی از حوادث گروه نجات سازمان آتش‌نشانی را حوادث چاه فاضلاب تشکیل می‌دهد و بدیهی است در هر یک از این موارد، تلفات جانی و مالی فراوانی را نیز به همراه داشته است.

از سالها قبل تاکنون هزاران حلقه چاه با سلیقه‌های مختلف درگوشه و کنار پایتخت حفاری شده که حوادث گوناگون ناشی از این چاه هاهر روزه گریبان گیر شهروندان شده و جان آنان را به خطر می اندازد. از طرف دیگر چون این چاه ها با گذشت زمان دچار فرسودگی می شوند بنابراین انواع چاه ها همواره آبستن حادثه ای ناگوار برای مردم هستند، به همین علت خطرات ناشی از تخریب بودن چاه، زمانی مشخص می‌شود که فردی از ساکنان ساختمان ها با ریزش ناگهانی دهانه چاه مواجه شده و به عمق آن سقوط کرده و در زیر خروارها خاک و سنگ مدفون می‌شود. به نظر می رسد تا زمانی که حفر این چاه ها ادامه داشته و هیچ جایگزینی هم برای این گونه بناها درنظر گرفته نشود، بروز حوادث ناشی از آن، همچنان استمرار خواهد داشت، البته برای کاهش حوادث چاه لازم است تصویب قوانین مورد نیاز از سوی مسئولان کشوری به طور جدی مورد توجه قرار گیرد و هم چنین مهندسین ناظر دراحداث ایمن این گونه بناها نظار ت مستمر داشته باشند. دراین راستا سازمان آتش نشانی نیز خود رامسئول می داند تا مردم را هرچه بیشتر از خطرات چاه ها آگاه سازد و شهروندان هم حق دارند اطلاعات بیشتری دراین خصوص داشته باشند و با علم و آگاهی بیشتری خود را از خطرات دور کنند. به همین منظور مهندس محمود قدیری معاون پیشگیری سازمان آتش نشانی تهران گفتگویی با ما داشته تا در مورد انواع حوادث ناشی از چاه، چگونگی وقوع اتفاقات مربوط به چاه ها و همچنین راه های پیشگیری از این حوادث توضیح دهد که مشروح این گفتگو را در پی می خوانیم:به طور کلی در کشور به ویژه درکلان شهر تهران چه نوع چاه هایی وجود دارد و یا هم اینک هم چنان حفر می شود؟ چاه های تهران به صورت کلی دو نوع هستند، یکی چاه های آب و دیگری چاه های فاضلابکدام چاه ها حادثه ساز هستند؟ هر دو نوع چاه می تواند حادثه خیز باشداما معمولا چاه های فاضلاب از فراوانی و پتانسیل بیشتری در خصوص بروز حوادث مرگبار برخوردارند.آیا برای حفر چاه ها نیاز به اخذ مجوز است؟ اصولا برای حفرچاه فاضلاب نیازی به گرفتن مجوز نیست ولی برای چاه های آب حتما باید اجازه حفر چاه از سازمان آب دریافت شود.افراد و کارگرانی که در زمینه حفرچاه ها فعالیت می کنندآیا از طرف نهاد ویا ارگان مسئولی( مانند شهرداری ها) نظارتی بر کار آنها وجود دارد؟ بر اساس اطلاعاتی که در دسترس ما قرار دارد هیچ سازمان ویا نهادی برفعالیت این افراد نظارت و کنترلی ندارند.

حوادث چاه متاسفانه هرساله موجب مرگ و یا مصدومیت افراد می شود، از نظر سازمان آتش نشانی مهم ترین نکات ایمنی برای به حداقل رساندن وقوع این گونه حوادث چیست؟ اگر اصول ایمنی و علمی در حفرچاه از طرف مهندسان، پیمانکاران وهمچنین مقنی ها و چاهکن ها همانند تمام کارهای عمرانی دیگر در نظر گرفته شود می توانیم امیدوار باشیم که تعداد این گونه حوادث به حداقل برسد.

بعضی ازمهم ترین اصول ایمنی چاه فاضلاب عبارتند از:

الف- شناسایی نوع خاک محل مورد نظر برای حفرچاه و انجام تمهیدات ایمنی برای مقاوم سازی دهانه چاه در مراحل مختلف

ب- بررسی فاصله نقطه مورد نظر جهت حفرچاه با چاه های موجود و قدیمی: اگر فاصله چاه ها کم باشددرهنگام حفرچاه هرلحظه امکان دارد محتویات چاه مجاور به درون چاه تازه سازنفوذ کرده و به داخل آن تخلیه شود که این وضعیت قطعا باعث بروز حوادث خطرناک و مرگ آفرین می شود.

ج- استفاده از ابزار و لوازم استاندارد و قابل اعتماد: به کارگیری چرخ چاه های غیرمقاوم و شکسته و یا طناب های غیر مقاوم و یا مقاوم آسیب دیده می تواند احتمال سقوط افرادویا دپو و ظروف انتقال خاک را افزایش داده ومنجر به آسیب دیدگی و مرگ افراد شود.

د- وقتی که یک کارگر مشغول حفاری در داخل چاه است، فرد دیگری به عنوان ناظر ایمنی در بالای چاه باید وظیفه مراقبت از تمهیدات ایمنی و سقوط اشیا ء به داخل چاه را برعهده گیرد.

ه-تجهیزات حفاظت فردی مانند کلاه، کفش ایمنی، هارنس و دستکش مناسب نقش مؤثر در کاهش خطرات چاه را ایفا می کند.

و- قبل از اقدام به رفتن به درون چاه باید از دوفاکتور اساسی مطمئن بود: ۱- عدم وجود گازهای سمی بویژه سولفید iیدروژن(H2S) در داخل چاه که به عنوان یکی از مهم ترین علل بروز حوادث مرگبار بشمار می آید و استفاده از دستگاه های گازسنج ویژه چاه برای این امر بسیار مفید است. ۲- ثبات و پایداری خاک دیواره های چاه ز- استفاده از روشنایی چاه با ولتاژ کم (حداکثر ۴۸ ولت) از ضروریات به شمار می آید چون ولتاژ بیشتر در داخل چاه که بدن از جهات مختلف با خاک مرطوب ارتباط دارد فوقالعاده خطرناک است و ممکن است باعث برق گرفتگی در داخل چاه و در نهایت مرگ افراد شود.

ح– بعد از هرگونه بارندگی و یا نفوذ آب به اطراف حلقه چاه، رعایت تمام جوانب احتیاط برای انجام عملیات در داخل چاه باید درنظرگرفته شود.

ط- تخلیه نخاله ها و خاک های چاه باید حتی الامکان در فاصله نسبتا دور از چاه انجام شود. توصیه می شود این فاصله کمتر از ۳ متر نباشد.

ی –چاه های فاضلاب داخل منازل بویژه چاه های قدیمی ( هرچند که منازل نوسازی شده باشد) به یکی از پتانسیل های خطر خانه های مردم تبدیل شده است، برای اطمینان از عدم ریزش چاه رعایت این نکات ضروری است: ۱- محل دقیق چاه برای ساکنین ساختمان مخفی نباشد. ۲- ساکنین هرگونه شست زمین در محل چاه و یا ترک در دیوار های نزدیک به آن را جدی بگیرند. ۳- درصورت نمناک بودن دیوارها، اطراف و یا کف زمین، مراتب را به یک متخصص چاه برای بررسی اطلاع دهند، در این مورد سازمان آتش نشانی نیز آماده ارائه مشاوره است.

ک- درصورت اتصال سیستم فاضلاب منزل به فاضلاب شهری ( اگو) ضریب ایمنی ساختمان به نحو چشمگیری افزایش خواهد یافت.

ل-درصورت تخریب و نوسازی منزل، قبل از هرگونه اقدام محل حفرچاه را به کارگران و مسئول آنها گوشزد کنید. م- از گذاشتن درپوش های غیرمقاوم مانند حلبی، پلاستیک، لاستیک برچاه های موجود در فضاهای در دسترس مانند باغ هاو اماکن متروکه اکیدا خودداری شود.

جنابعالی که هم اکنون به عنوان معاون حوزه پیشگیری از حوادث سازمان آتش نشانی فعالیت می کنید، چه اقدامات و برنامه هایی برای پیشگیری از این نوع حوادث دارید؟ اقدامات این سازمان برحول چند محور استوار است: الف- اطلاع رسانی به مردم و بویژه کارگران مقنی ( حفاران چاه) از خطراتی که جان آنها را تهدید می نماید. ب- ارائه مشاوره رایگان به مردم توسط کارشناسان ایستگاه های آتش نشانی به هر مورد مبهم و مشکوک ج-بازدید کارشناسان ایستگاه های آتش نشانی از پروژه های حفرچاه که در معرض دید قرار دارد ودر صورت رعایت نکردن نکات ایمنی، توصیه و ارائه راهکارایمنی به آنها د- مکاتبه با سازمان نظام مهندسی برای نظارت دقیق مهندسین ناظربراجرای پروژه های حفر چاه

در کشور های پیشرفته برای جمع آوری آب های سطحی و دفع فاضلاب شهری از سیستم اگو (فاضلاب شهری) استفاده می شود.البته این سیستم ظاهرا در برخی از شهرهای کشور از جمله تهران به طور محدوددرحال اجراست، با توجه به خطرات چاه ها، چرا دراین زمینه اقدام عاجلی صورت نمی گیرد؟ این موضوع خارج از توان، وظیفه و اختیارات سازمان آتش نشانی است البته دولت در این چند ساله اقدامات خوبی را در این مدت انجام داده ولی با توجه به وسعت شهر اتمام پروژه نیاز به بودجه و زمان خاص به خود را دارد.

آیا عمق چاه ها در بروز حوادث تاثیرگذار است؟ عمق چاه به صورت کلی در بروز اتفاقات چاه ها نقش معنی داری را ایفا نمی کند ولی عمق حادثه، عملیات نجات را وسعت می بخشد. طبیعی است سقوط در یک چاه ۱۰۰ متری بسیار آسیب پذیر تر از یک چاه ۳۰ متری بوده و احتمال مرگ را افزایش می دهد.

بیشترین علل مرگ حادثه دیدگان چاه چیست؟ الف- سقوط و وارد آمدن ضربه فیزیکی به اعضای بدن به ویژه سر و خون ریزی ب- غرق شدن در آب و فاضلاب درون چاه ج- استنشاق گاز سولفید هیدروژن (H2S)

آمار آسیب های وارده در طول سال های اخیر درحوادث چاه چه بوده است؟ در طول سال ۱۳۹۰ جمعا ۱۷۴ مورد ریزش چاه، ۹۸ مورد سقوط افراد در چاه و هم چنین ۲۳ مورد حادثه محبوس شدن درچاه اتفاق افتاده که متاسفانه در جریان این حوادث ۲۸ نفر جان خود را از دست داده و ۵۸ نفر هم مجروح شدند. نجاتگران آتش نشانی علاوه برامدادرسانی در تمامی این حوادث، ۹۶ نفر از گرفتار شدگان در چاه ها را نجات داده اند. طبق آمار ارائه شده از سوی ستاد فرماندهی سازمان آتش نشانی، کلان شهر تهران طی نیمه نخست امسال (۱۳۹۱) شاهد ۱۵۱ مورد ریزش چاه، ۴۲ مورد سقوط در چاه و نیز ۱۵ مورد محبوس شدن درچاه های مختلف شهری بود که دراین حوادث ۶ نفر جان باخته و ۳۳ نفر دچار مصدومیت شدند و همچنین با تلاش نیروهای امداد و نجات این سازمان ۴۲تن از داخل چاه نجات داده شدند.

چه عواملی موجب بروز حوادث چاه می شود؟ مهم ترین ای عوامل عبارتند از:

الف-ریزش طوقه چاه به دلیل مرور زمان و فرسودگی چاه کهنه و قدیمی و یا نشت آب از سطوح بالایی زمین (مثلا طبقات به علت ترکیدگی لوله آب ) به داخل چاه و شستشوی خاک زیر طوقه و کول چاه

ب- عدم رعایت نکات فنی توسط مقنیان به هنگام حفرچاه فاضلاب

ج- سستی خاک وعدم تثبیت دیواره های چاه فاضلاب

د- گاز دار شدن چاه فاضلاب و ضعف در سامانه تهویه چاه ، نشانه آن بوی بد توالت و دستشویی

ه-عدم بازدیدهای دوره ای ازشرائط فیزیکی چاه فاضلاب

بیشترین حوادث چاه در کدام مناطق از تهران رخ داده است؟ آمارموجود در این سازمان نشان می دهد در سال های مختلف، توزیع حوادث چاه در مناطق گوناگون پایتخت(بجز مناطق جدید مانند مناطق ۲۱ و ۲۲ که از تعداد کمتری برخوردار است) به صورت یکنواخت بوده و مناطق قدیمی و با سطح آب زیرزمینی بالا از تفاوت اندکی بیشتر نسبت به سایر مناطق برخوردار است.

در صورت وقوع حوادث چاه چه اقداماتی باید انجام داد؟ الف- از نزدیک شدن به حلقه چاه باید اکیدا خودداری شود چون ممکن است باعث سقوط اشیا و یا ریزش خاک بر روی فرد سقوط کرده به درون چاه شود. ب- با تلفن ۱۲۵ به سازمان آتش نشانی اطلاع دهید. ج- از فاصله دور و از طریق صدا، حتی الامکان به فرد سقوط کرده آرامش دهید.

منبع: سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران